- MARJANA MALJKOVIĆ
- 07.03.2024
Parastosima i svečanom akademijom ove godine obeležava se 20 godina od najvećeg etnički motivisanog nasilja nad Srbima na Kosovu i Metohiji od dolaska medjunarodnih snaga. Martovskim pogromom etnički je gotovo potpuno očišćeno više kosovskometohijskih povratničkih sela. Nada koju su tada Srbi imali u povratak na svoja ognjišta izgorela je u pepelu kuća i crkava koje su proterani ostavljali za sobom. Prema zvaničnom broju žrtava iz izveštaja Umnika od aprila 2004. godine, ubijeno je najmanje 19 osoba, a povredjeno je oko hiljadu. Proterano je oko 4.000 Srba, uništeno 800 srpskih kuća, zapaljeno 35 verskih objekata, 10 javnih objekata države Srbije – škola, pošta, domova zdravlja. Prema novijim izveštajima, ukupno je stradalo najmanje 27 osoba, više od 900 je povredjeno.
Prema podacima Eparhije raško-prizrenske iz aprila 2004. godine, ukupan broj uništenih crkvenih zgrada je bio blizu 100. U nasilju su uništena i remek-dela hrišćanske srednjevekovne umetnosti, kao što je Bogorodica Ljeviška iz XIV veka, koja je danas pod zaštitom Uneska, manastir Devič, Saborna crkva Svetog Djordja, sedište Raško-prizrenske eparhije, bogoslovija Sveti Kirilo i Metodije sa kojom je izgoreo i Prizrenac Dragan Todorović, starosedelačka prizrenska četvrt Kaljaja, Manastir Svetog Arhangela sa tadašnjim tek obnovljenim konakom, Crkva Svetog Spasa i Crkva Svetog Save u Južnoj Mitrovici.
Trodnevnom nasilju nad kosovskim Srbima, od 17. do 19. marta 2004, prethodilo je više odvojenih incidenata, koji su kulminirali davljenjem trojice dečaka u selu Čabra, u opštini Zubin Potok. Prema albanskoj verziji dogadjaja, četvorica dečaka su 16. marta 2004. godine bežeći od pasa i dece iz susednog srpskog sela Zupče, upali u reku Ibar i trojica od njih su se udavila, a samo jedan je uspeo da se domogne obale. Kasnijim istragama Unmik policije utvrdjeno je da su ovi navodi bili netačni i da na osnovu ponudjenih dokaza nije postojala osnovana sumnja o počinjenom krivičnom delu bilo kog pojedinca. Portparol Unmika Neridž Sing je izjavio da je posle tragedije preživeli dečak bio pod pritiskom albanskih medija i politič ara da optuži Srbe iz susednog sela. Portparol Unmika Derek Čepel je demantovao da su dečaci stradali bežeći od Srba i ocenio da je nasilje bilo planirano. S obzirom na to da je tog dana reka Ibar bila sa većim nivoom zbog puštanja brane Gazivode i slučajno upadanje dece u hladnu vodu bi imalo fatalne posledice.
Albanski ekstremisti su, ne čekajući istragu, dan kasnije započeli strahoviti pogrom, koji su pripremali godinama ranije. Dokaz da je sve bilo planirano je činjenica da se nasilje velikom brzinom proširilo na celu teritoriju Kosova i Metohije, a prve su pogodjene srpske enklave, blizu važnih puteva bez kojih nema njihovog opstanka. Usledilo je trodnevno nasilje koje je crvenim slovima upisano u srpsku istoriju, ali i medjunarodno pravo. Oko 19.000 pripadnika Kfora, angažovanih da smire nerede, nije zauzdalo albanske ekstremiste. Od ranog jutra 17. marta krenuli su napadi na Srbe širom Kosova i Metohije: u Kosovskoj Mitrovici, Lipljanu, Obiliću, Zubinom Potoku, Lapljem Selu, Čaglavici… Osim brojnih srpskih domova, rušene su i paljene srpske crkve i manastiri. Istog dana u večernjim satima iz Unmika su demantovali optužbe da su albanski dečaci stradali bežeći od Srba. Komandant Južnog krila NATO-a je rekao da je nasilje bilo unapred planirano i okarakterisao ga etničkim čišćenjem. Etnički je očišćeno šest gradova i devet sela. Pogrom su tada osudili Savet bezbednosti i Evropska unija. U svom izveštaju Savetu bezbednosti UN, tadašnji generalni sekretar Kofi Anan izvestio je: “Napad koji su predvodili albanski ekstremisti protiv kosovskih Srba, Roma i Aškalija je organizovana, široko rasprostranjena i ciljana kampanja.“ Neredi su se dogodili pred očima 38.000 vojnika Kfora iz 39 zemalja i 8.000 Unmik policajaca, koji su bili zaduženi za očuvanje bezbednosti svih koji žive na Kosovu, a dve decenije kasnije nema ni glasa o eventualnim novim detaljima istrage, a organizatori još nisu otkriveni.
Marjana Maljković