Crkve na Svetom Stefanu opet u okrilju Mitropolije SPC

Jedno od najluksuznijih letovališta na Jadranskom moru jeste crnogorsko ostrvo Sveti Stefan. Leži na hridi nedaleko od Budve povezanoj sa kopnom uskim prirodnim sprudom. Selo na obali i grad na ostrvu imaju prema popisu iz 2011. godine 364 stanovnika. Leti tah broj naraste na 2.000 žitelja i posetilaca.  

Na Svetom Stefanu se nalaze četiri manja pravoslavna hrama. Crkva Svetog arhiđakona Stefana, po kojoj je ostrvo dobilo ime, najveća je i nalazi se na najuzvišenijem delu ostrva. Crkva Aleksandra Nevskog, srednje veličine, renovirana i osvećena 3. jula 1938. godine. Najmanja crkva je posvećenja Preobraženju, nalazi se na samom ulazu u gradić. Do 1959. je postojala i crkva Svete Gospe, tj. Presvete Bogorodice, koju je kraljica Marija renovirala 1938. Bila je urušena ispod betonskih ploča hotelskog restorana i kazina. Otkrivena je tokom radova krajem 2008.

Kako je ostrvo Sveti Stefan od 1955. godine iseljeno, kompletno adaptirano i pretvoreno u grad-hotel dato je u korišećenje državnom preduzeću “Budvanska rivijera”. Narednih šest decenija Sveti Stefan je bio elitno mesto okupljanja jugoslovenskih državnika, predsednika Josipa Broza Tita i njegovih gostiju, kao što su, na primer, bili španska revolucionarka  La Pasionarija, brojni sovjetski maršali: Timošenko, Grecko, Kiriljenko, Jakubovski, književnici Malro, Moravija, sovjetski kosmonauti predvođeni Gagarinom, grčki kompozitor Mikis Teodorakis, filmske zvijezde: Sofija Loren, Monika Viti, Marina Vladi, Kirk Daglas, Sergej Bondarčuk, Silvester Stalone.

Elitno ostrvo privlačio je i svetske mangupe srpskog porekla, kao što su bili Željko Ražnatović Arkan i Dragan Malešević Tapi, koji su se kockali u hotelskom kazinu. Na Svetom Stefanu je 1992. odigran meč između šahista Bobija Fišera i Borisa Spaskog. Za Fišerom je, pod izgovorom kršenja sankcija koje su tada bile uvedene Saveznoj Republici Jugoslaviji, bila raspisana međunarodna poternica.

Kako je država FNRJ i potom SFRJ ušla na Sveti Stefan, tako je Srpska pravoslavna crkva isterana sa ostrva.  Mitropoliji crnogorsko-primorskoj SPC je oduzetna nadležnost i bogosluženje u njenim hramovima na Svetom Stefanu. Četriri hrama Srpske pravoslavne crkve su nacionalizovani, pretvoreni u spomenike kulture i služili su za posete domaćih i stranig turista, a ponekad uz posebnu dozvolu vlasti Crne Gore i za bogosluženje.

Jedini dan u godini kada lokalno stanovništvo imalo dozvolu da slobodno šeta uličicama Svetog Stefana, je praznik Preobraženja Gospodnjeg, 18. avgusta. Na taj dan čitave porodice odlaze na ostrvo kako bi prisustvovali liturgiji, a to im je ujedno i prilika da uživaju u lepotama ovog starog zdanja.

Tako je bilo i u vreme gazdovanja preduzeća tj. privatne poslovne grupe "Budvanska rivijera", a i kada je ostrvo otkupilo pre par godina akcionarsko društvo "Sveti Stefan hoteli", koje je u većinskom vlasništvu Vlade Crne Gore. Sveti Stefan od tada ima 37 vila sa 101 sobom i 16 apartmana. Ulaz u njega se običnim turistima naplaćuje. Dozvoljen im je obilazak uz pomoć službenog vodiča. Posete crkvama su bile zabranajene.

Mitropolija crnogorsko-primorska je godinama tražila da joj se vrate četiri nacionalizovana hrama. A 2010. je u kotorskom Osnovnom sudu pokrenula spor, kako bi poništila rešenje o nacionalizaciji četiri crkve čiji je titular manastir Praskvica, duhovno sedište Paštrovića i formalno vratile u njihovo vlasništvo.

U međuvrmenu, kako se politička klima od 2014. godine menjala u Crnoj Gori sveštenici SPC su svakodneno obilazili ove crkve, obavljali službu i vernici su dolazili na velike crkvene praznike. Kada su se Novak Đoković i Jelena Ristić, uz odobrenje mitropolita Amfilohija, u leto 2014. godine venčali u hramu Svetog arhiđakona Stefana, hramovi Srpske pravoslavne crkve su prikazani domaćoj i svetskoj javnosti.

Na Novakovom i Jeleninom crkvenom venčanju bili su, između ostalih, Viktor Troicki sa devojkom Sofijom Milošević, Dušan Vemić, Janko i Biljana Tipsarević u društvu legendarnog trenera Nikole Pilića, trener Marijan Vajda sa suprugom, Boris Beker sa suprugom Lili, tadašnji selektor naše teniske reprezentacije Bogdan Obradović sa suprugom, Nenad Zimonjić sa suprugom Minom, Gebhard Fil Grič, kondicioni trener Novaka Đokovića, sa svojom suprugom, Novakov prijatelj Milan Tabašević s devojkom, roditelji i stric Goran Đoković.

I SPC i Srbi u Crnog Gori ponadali su se tada da će vlast u Podgorici vratiti otete svetinje Mitropoliji crnogorskoj-primorskoj, ali se to nije dogodilo. Tek sedam godina kasnije, kada je na vlast u Podgorici stupilo novo demokratskim putem izabrano rukovodstvo, pokazana je spremnost da u potpunosti vrati crkve Svetog arhiđakona Stefana, Aleksandra Nevskog, crkvu posvećenu Preobraženju i crkvu Presvete Bogorodice.

Takvu spremnost da na zakonski način otkaže svoje vlasništvo nad ovim hramovima pokazalo je sredinom juna 2021. godine novoimenovano rukovodstvo u većinskim državnim kompanijama- HG „Budvanska rivijera“ i „Sveti Stefan hoteli“.

„Nakon više od deset godina koliko traju problemi za utvrđivanje vlasništva nad crkvama na Svetom Stefanu izražavamo punu spremnost da u dogovoru sa Mitropolijom crnogorsko-primorskom nađemo najbolje rešenje kako bi se ispravile greške i nepravde koje su postojale u prethodnim decenijama”, izjavio je Mijomir Pejović, predsednik Odbora direktora „Budvanske rivijere“.

Na potezu je sada Vlada Crne Gore, koja treba da poništi odluku iz 1955. godine o nacionalizaciji ove četiri crkve SPC na Svetom Stefanu i donese odluku o punom vlasništvu i crkvene nedležnosti Mitropolije crnogorsko-primorske nad ovim srpskim hramovima.

Marko Lopušina