Kraljeva i maršalova država prevarila dobrovoljce iz dijaspore sa Solunskog fronta

Navršilo se sto godina od prve srpske kolonizacije Vojvodine, koju su naselili naši ljudi iz Like, Korduna, Hercegovine, Bosne i Crne Gore.  Kolonizacija je pokrenuta po naredbi kralja Aleksandra Karađorđevića da se zemljom i kućama nagrade srpski dobrovoljci iz otadžbinskih zemalja i posebno iz dijaspore, koji su samovoljno došli da pomognu Srpskoj vojsci u bitkama na Solunskom frontu i u Srbiji.

Ukupno se na strani Srpske vojske u Prvom svetskom ratu borilo 32.000 dobrovoljaca iz SAD, Kanade, Italije i Rusije.

“Prema Uredbi o dobrovoljcima, koja je doneta u Kraljevini SHS siromašnim dobrovoljcima–borcima je dodeljeno 5 hektara zemlje u mestima, gde je planirana kolonizacija od strane Ministarstva za agrarnu reformu. Nova jugoslovenska država je agrarnom reformom i kolonizacijom želela da obezbedi nesigurne granice prema Mađarskoj i Rumuniji, pa je dobrovoljce naseljavala u Banat, Bačku, Srem, Baranju i Slavoniju. U periodu 1920-1941. godine, u kolonizaciji, u Banat se slilo 6. 238 porodica srpskih dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata iz nekadašnje Austro-ugarske monarhije (Hercegovine, Like, Bosne, Dalmacije, Crne Gore, Banije i Korduna). Isto toliko ljudi je kolonizovano u Bačku i Srem. Tako je na hiljade iseljenih Srba iz inostranstva vraćeno u otadžbinu”, kaže istoričar Milan Micić, autor knjige o srpskim dobrovoljcima iz Amerike.

Solunci iz rasejanja  su osnivali svoja naselja u Vojvodini, kojima su davali srpska junačka imena - Aleksa Šantić, Alpar-Vajska, Bajmočka Rata, Bački Brestovac, Bačko Dušanovo, Vasiljevićevo, Velebit, Gornja Rogatica, Karađorđevo, Tomislavci, Nova Crvenka, Rastina, Sirig, Stepanovićevo, Hajdukovo, samo su neke od dobrovoljačkih kolonija u Bačkoj koje su tada formirane.

Za Vojvoda Stepe, naselje kod Srpske Crnje, meštani i danas govore da je to solunsko selo. Nastalo je davne 1923. godine. Među 153 doseljničke porodice na bivši majur grofa Čekonjića doselio se i Petar Ličina, iz Blatne kod Bosanske Krupe. Sa njim su došli njegova supriga Milica i dva sina, od kojih je jedan nosio stari porodični kofer, a drugi veliku srpsku zastavu sa bronzanim orlom na vrhu barjaka.

Dobrovoljci iz dijaspore kao učesnici borbi na Solunskom frontu imali su prvenstvo u naseljavanju, a bilo im je priznato pravo na besplatan prevoz njihovih porodica i pokretne imovine. Srpski dobrovoljci bili su ono osnovno kolonizaciono tkivo koje je nova država u procesu agrarne reforme i kolonizacije naseljavala ka nesigurnim granicama pre svega ka severu (mađarska i rumunska granica) tj. u Banatu, Bačkoj, Sremu, Baranji, Slavoniji. Na taj način su dobrovoljci iz rasejanjaja ostajali na braniku odbrane otadžbine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a kasnije Kraljevine Jugoslavije.

“Naši hrabri ratnici sa Solunskog fronta, dobrovoljci iz dalekih zemalja, kakav je bio i moj deda Jovo Dejanović i otac Dmitar, iseljenik iz SAD, su prevareni. Administracija kralja Aleksandra Karađorđevića im je umesto plodne zemlje i lepih kuća, darovala strnjište, jalovište i štala da tu žive. Dobrovoljci iz dijaspore su bili prevareni od Kraljevine SHS”, priznao mi je svojevremeno Jovan Dejanović, legendarni gradonačelnik Novog Sada.

Srpski dobrovoljci iz rasejanja i povratnici su u otadžbini nisu dobijali i nisu i imali ni poljoprivrednih radilica, stoke, semena, hranu za svoje porodice. Porodice dobrovoljaca nisu bile prilagođene prostoru naseljavanja. Masovno su obolevale i umirale, jer nisu posedovale ni iskustvo u obradi zemljišta. 

Sam proces kolonizacije bio je nepotpuno organizovan tako da su dobrovoljci često ostavljani sami sebi.    

“ Među dobrovoljcima iz Amerike, ali i iz drugih zemalja, Austrije, Italije, Rusije, se osećala gorčina, jer nagrada koju su dobili za svoje dobrovoljstvo u srpskoj vojsci, često je posle rata za njih i njihove porodice ličila na kaznu. Pored toga oni su bili osporavani od svih onih kojima je njihova kolonizacija smetala. I doživeli su ratni poraz i ličnu tragediju u Drugom svetskom ratu “,tvrdi istoričar Milan Micić.

Dobrovoljci iz dijaspore su bili žrtve političkog nasilja NDH i mađarskih okupacionih vlasti u Vojvodini. Trpeli su zlo od, Nemaca u vreme okupacije Jugoslavije. Naši iseljenici, borci za slobodu srpskog naroda stradali su potom i od maršala Tita.

“ Devetorica braće Vajagići su se prijavili kao dobrovoljci za odlazak u rat na jednom mitingu uzavrelih srpskih patriota i članova Srpske vojne misije koji je, u organizaciji Srpske narodne odbrane, održan 22. decembra 1917. godine u Geriju, Indijana. Priključili su se istog dana dobrovoljcima bataljona „Miloš Obilić“.  Risto Vajagić je predstavljen kao klasičan „hrabri sin Bosne“. Risto, poštovani barjaktar družine, bio je najpopularniji i najodlikovaniji član proslavljenih devet Vajagića”, svedoči nam istoričar dijaspore dr Vladimir Grečić.

Vajagići su preživeli Veliki rat i kolonizovali Bačku. Neki od njih su se odselili u zavičaj, u Bosnu. Nisu preživeli Drugi svetski rat, u kome su se borili na strani komunista i partizana. Danas počivaju u grobljima u Vojvodini i Bosni.

U oslobođenoj Jugoslaviji od nove kuminističke vlasti dobrovoljci iz dijaspore trpeli su samo kazne. Srpske ratne zastave i srpski grbovi su plenjeni od strane partizana i komunista i uništavani. Tako su dobrovoljci iz dijaspore drugi put prevareni.

“ Savez ratnih dobrovoljaca, koji je osnovan tokom Velikog rata bio je zabranjen u novoj Titovoj Jugoslaviji 1947. godine. Komunističke vlasti okvalifikovale su dobrovoljački savez kao profašistički i nenarodni. I konfiskovale mu celokupnu imovinu. Tada je netragom nestala arhiva svih 43.136 ratnih dobrovoljaca, kao i ratne zastave dobrovoljačkih jedinica, što je bila posebna uvreda”, svedočio je mr Mihailo Jovanović, potpredsednik Udruženja ratnih dobrovoljaca.

Marko Lopušina