UKRAJINA JE ZEMLJA SRBA

Ukrajinski istoričari V. M. Meljnik i E. V. Šiškin, u radu “Najranija etnička istorija Južnih Slovena“, zaključuju da je masa srpskog stanovništva živela u zemlji Bojki i u Beloj Srbiji u Ukrajini

Kako je utvrdio istoričar Ljubivoje Cerković, pravi preci Srba su živeli na ukrajinskoj zemlji u ranom srednjem veku. Srpska zemlja se zvala Bojkija, nalazila se na zapadu Ukrajine. Na severu zahvata gornji tok Sana, pritoke Visle, na jugoistoku porečje Dnjestra, do ušća Lomnice, na jugu do Teresve, pritoke Tise. Na zapadu se prostire do reke Už. Odavde su se Srbi sa Slovenima u šestom veku pomerili prema Balkanskom poluostrvu i sa sobom poneli svoje nacionalno pamćenje. Srbi u Zahumlju su znali da govore da je “njihov knez od Visle“.

Srbi su kao pleme slovenskog naroda živeli severoistoč no iza Karpata, na izvorima i gornjem toku reka: Visle i Odre, Dnjestra i Buga, i u zapadnom delu dnjeparskog kraja. Ta zemlja se zvala Bela Srbija.

Ukrajinski istoričari V. M. Meljnik i E. V. šiškin, u radu “Najranija etnička istorija Južnih Slovena“, na osnovu podataka koje daje Konstantin Porfirogenit, zaključuju da je masa srpskog stanovništva živela u zemlji Bojki i u Beloj Srbiji u Ukrajini. “Beli Srbi i Bojki su ušli kao etnička komponenta u početku u rusinski, a zatim u ukrajinski elemenat istočnog slovenstva.“ Neki istoričari veruju da je istorija praistorijske Ukrajine, ali i Poljske jednim delom istorija Bele Srbije. Spisi potvrdjuju da je etnonim Serb uobičajen kako istočno od Odre, tako i u srcu Bele Srbije, zapadno od Odre. Istočno od Odre, naspram Srpske močvare (Serbska Blota) i Srpske pustare (Serbska Hola), u Srpskoj Lužici (Lusatia), nalazimo mesta Zorbenov, Sarbinovo, Serbovi Sarby.

Dr Simo Jelača ima svoju teoriju o praistorijskim Srbima, za koje tvrdi da su preteča ovog naroda.

Oni Srbi koji su živeli po gajevima i šumama dobili su ime Lesi (šumadinci), jer se šuma zove les), a oni koji su živeli u nizinama nazvani su Poljacima. Poljski istraživač Jozef Kostrzevski potvrdio je ime Poljske, koje je došlo od srpske reči polje, a odnosilo se na zemljoradnju.

Na prostoru Ukrajine živi srpski narod Lužice. Sebe naziva Srbima: Serbja, Serb, Serbowka, dok Srbe sa Balkana nazivaju Južnim Srbima: Južni Serbja. Nazivaju ih još Vendima ili Sorabima. Lužički Srbi su silazili do Balkana i stizali do Kijevske kneževine.

U Kijevu, Odesi, Harkovu, Hotinu, Dnjepropetrovsku i Donjecku živi oko 2.000 Srba. Prvi Srbi na ovim prostorima su autentični narod iz zemlje Bojkije. Drugi Srbi su stigli sa Balkana u četiri velika talasa u vreme kada je Ukrajina bila deo Ruskog carstva ili SSSR-a. Prvi talas se dogodio u 14. veku posle seobe Srba na područje Panonske nizije, u Ugarsku, a odatle na prostore Ukrajine.

Drugi talas se zbio početkom 18. veka, posle ukidanja Vojne granice kao srpske granične teritorije na obodu bečkog carstva prema Turskoj. Srbi koji se sele iz Austro-ugarske u Rusiju carskim ukazom od 21. maja 1753. godine postaju ruska granična milicija. Carica Jelisaveta Petrovna ih je naselila od Bahmuta do Luganja, prema Donu.

Dobijaju i dva grada-države: Nova Serbija (1752-1764) i Slavjanoserbija (1753-1764) sa oko 20.000 stanovnika.

Odlukom Senata Rusije 1752. godine srpski carski oficiri i plemići dobili su posede i teritoriju na preko 25 kvadratnih kilometara, na kojoj su imali svoju vlast. Cela ta zemlja nazvana je Nova Serbija. Nalazila se u Rusiji, zapadno od ušća reke Sinjuhe u Bug, na teritoriji današnje Kirovogradske oblasti u Ukrajini. Administrativni centar Nove Srbije je bio grad Novomirgorod.

Oblast je namenjena naseljavanju dva srpska puka sa porodicama, koje je vodio general Ivan Horvat. On je uverio Senat Rusije da će se Srbi samovoljno doseliti u Novu Serbiju i zatražio dozvolu i podigao manastir. Senat je o tome obavestio Sveti sinod Ruske crkve. Za arhimandrita je odredjen kaludjer Sofronije, koji je izbegao iz Srbije. Bilo je pokušaja da se osnuje srpska eparhija, a za episkopa je predvidjen Simeon Končarević, ali Ruska pravoslavna crkva to nije dozvolila Poveljom je naredjeno da Srbi neguju svoje potomstvo i obučavaju ga za vojnike kako bi i “deca pukovnika postala pukovnici“. Za zasluge na podizanju granične srpske naseobine i graničnih pukova carica je izdala Spomen medalju sa natpisom “D.C.Elisabeta Avgusta Omn. Ross” kako bi ukazala Srbima da računa na njih i u budućnosti. Godine 1764. Nova Serbija je preimenovana u Novu rusku guberniju, a general Ivan Horvat je otpušten iz službe zbog slabog zdravlja i uskoro je umro u Volgorodu.

Slavenoserbija je bila srpska zemlja, grad država. Dekretom Senata Ruske carevine od 29. maja 1753 godine daje se naselje na desnoj obali reke Donjec (izmedju ušća reka Bahmut i Luganj) za slobodno naseljavanje Srbima i drugim balkanskim narodima pravoslavne veroispovesti u nameri da osiguraju zaštitu granice i napredovanje južnih stepa. Kao administrativna oblast postojala je od 1753. do 1764. godine.

Ova srpska zemlja na jugu Ukrajine bila je pod neposrednom upravom Senata, carice Jelisavete Petrovne i Srba. Glavni grad je bio Slavjanoserbsk. Ostala naselja bila su Vesela Gora, Kameni Brod, rudarska varoš Zimogorje, u kojoj postoji spomen-obeležje kapetanu Ivanu Markovu, Bahmut, odnosno Artjomovsk u kome je formiran 1764. godine srpski Bahmutski husarski puk. Komandant grada je bio general-major Jovan šević.

Kao administrativna jedinica trajala je samo 11 godina, ali je iza Srba, kako je pisao Miloš Crnjanski, ostao “beskrajni plavi krug i u njemu zvezda“. Danas grad Slavenoserbsk u Luganskoj oblasti na centralnom trgu ispred opštine ima impozantan spomenik sa figurama Kozaka, Srbina i Rusa s natpisom “Nema svetijih veza od bratstva”, na ruskom, ukrajinskom i srpskom jeziku. U bogatom opštinskom muzeju čuvaju se uspomene o doseljenim Srbima, vojničke karte i dokumenta, ali i kopija slike Paje Jovanovića “Seoba Srba”.

Grad Hotin pripadao je Kijevskoj Rusiji. Bio je utočište za vožda Karadjordja (1814), članove porodice Karadjordjević i njegove saradnike (sekretar Janićije, pisar Panta Radovanović, Mladen Milovanović, Jakov Nenadović, vladika ili mitropolit Leontije). Ovde su tada boravili članovi Velikog Suda Narodnog. Doselili su se sa ženama i decom. Ukupno je bilo 749 srpskih duša. Popisao ih je istoričar Lazar Arsenijević Batalaka.

Kada je Karadjordje (1817) opet došao u Srbiju, u Hotinu je ostala njegova supruga Jelena sa decom. Odbila je da se sa Srbima preseli u Novomirgorod i izgubila je Karadjordjevu penziju. Jelena Karadjordjeva je na dozvolu da se vrati u Srbiju čekala sve do 1831. godine. Srbi u medjuvremenu dolaze i na studije (Jovan Rajić) na Duhovnoj akademiji u Kijevu i na Harkovskom univerzitetu (Atanasije Stojković). Osvajaju Odesu kao pojedinci početkom 19. veka, jer je carica Katarine davala privilegije doseljenicima. Tokom 19. i početkom 20. veka Srbi su (Joakim Vujić) imali značajnu ulogu u privrednom, društvenom, prosvetnom i kulturnom životu.

Prvi svetski rat je doveo nove Srbe, ali kao zarobljenike u logoru u Darnici. Sem Kijevske, na desetine hiljada zarobljenika Srba nalazilo se i u Odeskoj, Harkovskoj, Jekaterinoslavskoj guberniji. Želju ovih zarobljenika da se bore na strani srpske vojske, ruska vlada je prihvatila i formiran je (1915) Srpski dobrovoljački odred sa blizu 10.000 dobrovoljaca. U revolucionarnim previranjima dobrovoljci formiraju Jugoslovenski revolucionarni savez i puk u Kijevu (1917). I potom ulaze u jedinice Crvene garde i armije (Danilo Srdić, Maksim čanak, Borivoje Agatonović, Aleksa Dundić).

Tu u Odesi su Srbi upoznali Aleksandra Sergejeviča Puškina (1823-1824), Simu Milutinovića Sarajliju, Dimitrija Tirola. Aleksandar Belić, jedan od najistaknutijih naučnika u oblasti slovenske filologije i lingvistike, studirao je na Univerzitetu u Odesi. I Radovan Košutić, jedan od najznačajnijih filologa-slavista, školovao se u Odesi.

Znamenite ličnosti bili su Dimitrije Maksimović Knjažević, popečitelj Odeskog naučnog okruga, Platon Simonović, profesor Rišeljeovog liceja i državni savetnik, Vasilije Lučić Dalmatov, istaknuti dramski umetnik, Valtazar Bogišić, profesor slovenskih univerziteta. Vojnu elitu činili su Trebješani, koji su se doseljavali od 1804. godine i našli u vojsci ruskog generala Mihaila Miloradovića.

Stvaranje vojnih formacija bilo je odobreno od cara Nikolaja Drugog, a u sklopu programa “Slovenski jug“. Objavljen u listu “Slovenski jug“ (1916) zalagao se za stvaranje jedinstvene države Južnih Slovena, uz “posedovanje celokupne teritorije koju su Južni Sloveni naseljavali od drevnih vremena“. Bilo je nesloge medju Srbima oko tog programa, pa je deo korpusa ostao i učestvovao u Oktobarskoj revoluciji 1917. godine, a deo upućen na Solunski front, februara 1918. godine.

Ratna migracija je nastavljena u Drugom svetskom ratu, kada progonjen narod od fašista beži u sovjetsku Ukrajinu. Početkom 1943. godine, Srbi se povezuju sa partizanskim jedinicama (“Nikolaj ščors“ u oblasti Žitomira, “Staljin“ iz Tarnopoljskog kraja, “Boženko“, “Suvorov“ u močvarama Polesja, “Budjoni“, “Molotov“, “Frunze”, “Černiševski“). U Kolomnu je čak formirana Prva jugoslovenska brigada, koja je delovala u sastavu Drugog ukrajinskog fronta. Iza rata (1948) tamo emigriraju u malom broju prosovjetski kadrovi. Posle pomirenje Beograda i Moskve, sedamdesetih otvaraju se predstavništva naših državnih preduzeća i vrata na univerzitetima. Ljubomir Mudrić je bio i biznismen i profesor u Kijevu 1983. godine. Krajem 20. veka radili su predstavnici srpskih kompanija, kao što su Simpo, Hemofarm, Sintelon, Jugošped, JRB, Zepter International, Delta sport, Ist point, Kvaliti turs. Iza njih stižu srpski gradjevinari, trgovci, studenti i sportisti. Najuspešniji su Milan Pajević iz Požarevca, Dragan Stanojević i Miladin Petričević, specijalizovani za gradnju vila.

Na privremenom fudbalskom radu našao se Goran Gavrančić (Dinamo Kijev), Zvonimir Vukić (FK šahtjor Donjeck) i Marko Dević, napadač državnog tima Ukrajine. Jedno vreme, od 2010. ovde su bila čak 32 fudbalera srpskog porekla (M. Obradović , I. Milošević, Dj. Lazić, N. Ignjatijević, S. Balić, I. Duljaj i R. Protić).

U intelektualnom svetu dominirao je profesor Dejan Ajdačić, srpski fiolog, folklorista, etnolingista, teoretičar književnosti, prevodilac i urednik. Radi kao profesora srpske književnosti u Kijevu.

Na patriotskom planu najaktivniji je bio Dragan Stanojević, osnivač i predsednik Srpske opštine “Sveti Sava” u Dnjepropetrovsku i Kijevu, ideolog i sponzor stvaranje nove medjunarodne organizacije “Ujedinjena Srbska Dijaspora Evroazije” i poslednji predsednik Skupštine dijaspore i Srba u regionu.

U trenutku izbijanja rata u Ukrajini je bilo jedva dve stotine Srba.

MARKO LOPUŠINA