Rastislav Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i Ane Vukanović, srpski princ i monah je sveti čovek koji se stvorio pravoslavlje kao svetosavlje. I crkva i narod ga slave i daju imena pravoslavnim hramovima, školama, kulturnim ustanovama, udruženjima i društvima širom sveta. Sveti Sava živi danas među našim ljudima na svim meridijanima sveta kao tvorac pravoslavnih hramova, koji niču i stoje kao večni tragovi Srba na planeti.
Osmog decembra 2024. godine na Karibima su osvešteni zvonici novog srpskog hrama, koju su vernici prozvali karibska Gračanica. Bogoslužio je vladika Kirilo, episkop buenosajreski i južno-centralno američki u Punta Kani u Dominikanskoj Republici.
Sasluživali su otac Simeon Sergio Lopez, Kolumbijanac, inače sveštenik SPC u Medeljinu i arhimandrit Evstatije Miloš Azdejković, koji inače i vodi poslove oko gradnje ovog jedinog pravoslavnog hrama na Karibima. Hram je izgrađen po blagoslovu blaženopočivšeg mitropolita južno-američkog Amfilohija i uz donacije porodica Miranović iz Podgorice, Trajkovski i Stefanov iz Skoplja. Ovo je prvi hram Srpske pravoslavne crkve na Karibima i prvi istorijski trag prisustva srpskog naroda na ovim prostorima Dominikanske Republike.
Samo nekoliko nedelja ranije u Čikagu je vladika Longin, episkop Eparhije severno-američke osveštao srpski novi hram Svetog Nikole u prisustvu stotine vernika. Udareni su istovremeno temelji srpske crkve u Solt Lejk sitiju. Ovo je 21 po redu nova crkva, koja je poslednjih godina podignuta i osveštana u Čikagu i okolini, na teritoriji koju srpski narod vekovima naseljava. Kako tvrde američki naučnici na prostoru SAD srpski narod ima više od 53.000 toponima, pa je crkva Svetog Nikole samo još jedan ubedljiv i dubok trag Srba u Americi.
Osmog decembra 2024. godine na Karibima su osvešteni zvonici novog srpskog hrama, koju su vernici prozvali karibska Gračanica. Bogoslužio je vladika Kirilo, episkop buenosajreski i južno-centralno američki u Punta Kani u Dominikanskoj Republici.
Sasluživali su otac Simeon Sergio Lopez, Kolumbijanac, inače sveštenik SPC u Medeljinu i arhimandrit Evstatije Miloš Azdejković, koji inače i vodi poslove oko gradnje ovog jedinog pravoslavnog hrama na Karibima. Hram je izgrađen po blagoslovu blaženopočivšeg mitropolita južno-američkog Amfilohija i uz donacije porodica Miranović iz Podgorice, Trajkovski i Stefanov iz Skoplja. Ovo je prvi hram Srpske pravoslavne crkve na Karibima i prvi istorijski trag prisustva srpskog naroda na ovim prostorima Dominikanske Republike.
Samo nekoliko nedelja ranije u Čikagu je vladika Longin, episkop Eparhije severno-američke osveštao srpski novi hram Svetog Nikole u prisustvu stotine vernika. Udareni su istovremeno temelji srpske crkve u Solt Lejk sitiju. Ovo je 21 po redu nova crkva, koja je poslednjih godina podignuta i osveštana u Čikagu i okolini, na teritoriji koju srpski narod vekovima naseljava. Kako tvrde američki naučnici na prostoru SAD srpski narod ima više od 53.000 toponima, pa je crkva Svetog Nikole samo još jedan ubedljiv i dubok trag Srba u Americi.
Istovremeno krajem 2024. godine u Velikoj Britaniji i Skandinaviji od jedne nekad celovite Eparhije britansko-skandinavske, kojom je stolovao episkop Dositej, odlukom Svetog arhijerejskog sabora SPC formirane su dve nove eparhije. Na redovnom zasedanju od 14. do 18. maja 2024. godine Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve doneo je odluku da se formiraju Eparhija skandinavska sa sedištem u Stokholmu, vodi je vladika Dositej i Eparhija britansko-irska sa sedištem u Londonu, vodi je novoimenovani episkop Nektarije.
Ustoličenju episkopa britansko-irskog Nektarija u Londonu, u prisustvu patrijarha Porfirija, prisustvovao je veliki broj episkopa i sveštenika i naše i drugih bratskih crkava, kao i domaćin britanskih, zatim politički predstavnici kao i diplomatski kor, predstavnici Kraljevske porodice Karađorđević, verni narod srpskog rasejanja.
Smatra se da u Londonu i okolini živi oko četrdeset hiljada pravoslavnih Srba. Većina Srba se naselila u Londonu posle Drugog svetskog rata. To su mahom bili vojni i politički migranti, saveznici britanske vojske, koji su izbegli iz domovine u kojoj je zavladao komunistički režim. Posle ratova devedesetih godina pojačao se priliv Srba koji su bežali od nedaća uzrokovanih raspadom Jugoslavije.
London je dugo godina bio centar srpske političke emigracije, ali i centar SPC sve do devedesetih godina kada je episkop Dositej prešao da stoluje u srpskom manastiru u Kraljevini Švedskoj. Imenovanjem nove Eparhije britansko-irska krajem novembra 2024. godine London je opet postao centar srpskog pravoslavlja na Ostrvu i u srpskoj dijaspori u zemljama na Atlanskom okeanu.
Za Srbe može da se kaže da su po broju mali narod, ali po svojim tragovima i dostignućima na planeti zemlji su veliki narod. Srbi su u inostranstvu nazivani i obeležavani kao Bojki, Raci, Vaci, Veneti, Serbi, Sorabi, Beli Srbi, Lužički Srbi i Srbi. Kao narod kome su seobe bile usud Srbi su kao plemena sa severa Evrope stizala do juga Starog kontinenta i Male Azije, ali se se kretali kao iseljenici i gastarbajteri na Zapad i na Istok sveta.
Nezvanično se tvrdi da Srbi van otadžbinskih zemalja žive u 159 država sveta, ali se srpska imena, toponimi i materijalna kulturna baština srpskog porekla nalaze na svim kontinentima. Imamo van otadžbine 150.000 srpskih toponima na planeti, 600 memorijala, 500 hramova, ambasada i klubova, osam oskarovaca, četiri vlasnika Pulicerove nagrade, dva nobelovca – književnika Ivana Ivu Andrića i Nenada Grkovića, člana Svetskog programa za hranu UN.
Osnivanjem nove eparhije u Južnoj Americi i Velikoj Britaniji naša Srpska pravoslavna crkva postala je najznačajniji duhovni, kulturni i verski centar raseljenih Srba. Zvanično SPC danas u inostranstvu ima 38 eparhija sa više od dve stotine hramova i najveći pravoslavni manastir Hilandar. Istraživanja pokazuju da Srbi i SPC samo u Evropi, van otadžbinskih zemalja, imaju više od 140 crkava, manastira, kapela, škola, biblioteka i zadužbina.
U toponime srpskog porekla Istočne Evrope, na primer, ubrajaju se nazivi Sarbia, Bela Serbia, Nova Serbia, Slaveno-Serbia, Sarbinovo, Sarbka, Sarbskie Huby, Serbin, selo u Slavjanskom rejonu Rusije. U Poljskoj nalazi se moderan grad i jezero sa etnonimom Serb, naime Sarbske ili Sarbske jezero.
U slovenskim zemljama svoje spomenike, biste i spomen-ploče imaju srpski velikani Petar Petrović Njegoš, Vuk Karadžić, Mihailo Pupin, Nikola Tesla, Milutin Milanković. A Rusija je podigla spomenike grofu Savi Vladislaviću i caru Ivanu Vasiljeviču Groznom. Dvojica srpskih sveštenika su pre osam vekova širili srpsko pravoslavlje po ruskom carstvu. Rastislav Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i Ane Vukanović, srpski princ i monah se 1192. godine zamonašio u ruskom manastiru na Svetoj Gori i dobio ime Sveti Sava. Izborio je 1219. samostalnost srpske crkve, osnovao svetosavlje i ušao u istoriju srpskog naroda.
Sveti Sava je svetac i jedan od najpopularnijih ličnosti u srpskom narodu. Posle Nikole Tesle, koji ima 36 spomenika širom sveta, Sveti Sava je sa 30 hramova najpopularniji Srbin u rasejanju. Najveći broj sabornih hramova Srpske pravoslavne crkve u inostranstvu nosi ime Svetog Save. I crkva i narod ga slave i daju imena pravoslavnim hramovima, školama, kulturnim ustanovama, udruženjima i društvima širom sveta.
Prva srpska pravoslavna crkva u SAD je hram Svetog Save, koji je sagrađen 1894. u Džeksonu, Kalifornija. Podigao ga je otac Sevastijan Dabović, prvi srpski sveštenik rođen u Americi, koji se izborio za samostalnost SPC u Americi 1921. godine. Hram je američki spomenik kulture. Ima crkvu, kapelu i groblje. Poznat je po bučnoj proslavi Božića, svojoj biblioteci i Kampu za mlade američke Srbe.
Sigurno najpoznatiji srpski toponim u SAD je hram Svetog Save na Menhetnu u Njujorku. SPC je kupila ovu crkvu od evangelista 1944. godine uz pomoć vladike Nikolaja Velimirovića, kralja Petra Drugog Karađorđevića i akademika Mihajla Pupina. Sagrađena je 1850. godine. Bila je podignuta na drvenim stubovima. U crkvi se nalazio vizantijski ručno rađen ikonostas donet iz manastira Sveti Naum u Ohridu. Ikone je radio ruski ikonopisac Ivan Meljnikov. U porti je bista Nikole Tesle. Zbog svoje kulturološke vrednosti država SAD je hram Svetog Save uvrstila u američku kulturnu baštinu.
I srpski manastir Svetog Save u Libertivilu je zvanični spomenik američke kulture. Otvoren je 1931. godine. Ima crkvu, spomenik generalu Draži Mihailoviću, vojvodi Momčilu Đujiću i vojvodi Pavlu Đurišiću, spomenik pripadnicima SBP, ima i najveće srpsko groblje u Americi. Tu je bio sahranjen kralj Petar Drugi Karađorđević i pesnik Jovan Dučić, kao i episkopi i drugi velikani srpske emigracije. U ovom manastiru rade Bogoslovija, Teološki fakultet, Kolo srpskih sestara i prva Srpska knjižara u državi Ilinois.
Ime prvog srpskog arhiepiskopa Svetog Save nose Saborna crkva u Milvokiju formirana je 1912. godine, Saborna crkva u Sidneju, opštine Mona Vejn i Varivud formirana je 1949. godine, Saborna crkva u Beču, osnovana je 9. decembra 1860. godine. Hram je podignut od 1890. do 1893. godine. Zatim, Saborna crkva u Londonu, osvećena 1952. godine i Saborna crkva Svetoga Save u Parizu, koja je osnovana je 1947. godine, a hram je podignut 1984.
Sveti Sava je i Srpska škola u Crkvenoj opštini Sveti Georgije u Kopenhagenu, koja je osnovana 2005. godine. Zatim i Srpsko društvo u Leverkuzenu od 1971. godine, pa crkveni hor pri hramu Svetog Save u Londonu od 1952. godine. Sveti Save je Srpsko kulturno društvo formirano 1990. godine u Nemačkoj i Evropi, potom Srpsko udruženje nastalo 2002. godine u Pragu i Srpsko društvo “Sveti Sava” u Kranju, osnovano 1990. godine.
Sveti Sava je prilikom prvog hodočašća u Svetu zemlju, podigao konake za srpske monahe u manastiru Svetog Krsta nedaleko od Jerusalima. Potom je otkupio zemljište na brdu Sion i tu sazidao manastir za srpske monahe, dok je u Akri, u tada palestinskom pristaništu, od Latina otkupio Crkvu Sv. Đorđa, da posluži kao prihvatilište monasima.
Bio je ktitor i darodavac manastira Svetog Jovana Bogoslova (kuća koju je Sava kupio, konak i crkva). Prilikom obilaska Siona, sa jerusalimskim patrijarhom Atanasijem, arhiepiskop Sava je kupio kuću (Sv. Jovana Bogoslova) tj. Sionsku Gornicu u kojoj se održala Tajna večera, kuću je otkupio od Saracena (muhamedanaca) i platio je zlatom i srebrom koje je dobio od kralja Stefana Radoslava.
Prilikom drugog boravka u Svetoj zemlji, 1235. godine, sve svoje zadužbine, manastire i metohe, poklonio je velikoj pravoslavnoj Lavri Svetog Save Osvećenog, kojim su Srbi upravljali punih 130 godina i čiji je Sveti Sava bio duhovni brat.
U Jerusalimu i na Sinaju postoje srpski rukopisi koje su u Svetoj zemlji napisali srpski monasi i hodočasnici, a jedan od njih bio je i Sveti Sava. Prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava nosio je vredne poklone u Jerusalim, Svetu zemlju i u Svetu Goru. U katedrali u Pjaćenci nalaze se i dva vredna krsta Svetog Save izrađena od srebra i zlata. Po tome se može zaključiti da su srpski tragovi širom sveta zapravo tragovi Svetog Save.
Na afričkom tlu SPC ima svoje crkve i parohije u JAR i Bocvani, ali i istorijske hramove u Egiptu i Izraelu, gde postoji Serbian tauer kao deo manastirskog kompleksa Svetog Save. U Srednjoj i Južnoj Americi postoji Eparhija SPC. Azijski centar srpskih tragova je Turska, u kojoj danas živi oko 400.000 ljudi poreklom sa srpskih prostora. U Istanbulu se nalazi Beogradska šuma, a u gradu Izmiru bista srpskog genija Nikole Tesle.
I u dalekoj Kini naziv Serba je ime jednog bivšeg tibetanskog okruga u sastavu provincije Sičuan. Na Petom kontinentu postoji 37 parohija Srpske pravoslavne crkve, kao i gradska četvrt Serb Piter u Sidneju. Australija ima svog Svetog Savu, bistu i Dan Nikole Tesle u Pertu.
Zahvaljujući Srbima rasutim po svetu slave se svuda, na svim kontinentima srpski Božić, pravoslavni Vaskrs, Savindan, Sveti Nikola, Srpska Nova godina, Bogojavljanje, Dan državnosti Srbije i drugi srpski praznici, što nas uvezuje u jedno nacionalno biće na planeti Zemlji.
Lični stav:
Sveti Sava je srpski pravoslavni svetac. Posle Nikole Tesle, koji ima 36 spomenika širom sveta, Sveti Sava je sa 30 hramova najpopularniji Srbin u rasejanju. Udario je temelje SPC, koja je u inostranstvu centar okupljanja našeg raseljenog naroda.
Piše: Marko Lopušina